Author: Quỳnh Hoa

Không có hoàn cảnh nào tuyệt vọng

Khi bị phản bội, ai cũng sẽ cảm thấy cay đắng và mất niềm tin. Nhưng điều quan trọng là, chúng ta sẽ đối mặt như thế nào? Có người sẽ tự làm lành vết thương rồi đứng dậy mà bước tiếp. Nhưng cũng có người lại rơi vào hố sâu tuyệt vọng và trở nên…hận đời.  Nhân vật người cha trong “Cánh đồng bất tận” là một trường hợp điển hình như vậy.

Cha của Điền và Nương vốn là một người đàn ông nồng ấm, yêu thương vợ bằng những cử chỉ thật thà. Vậy nhưng từ ngày vợ bỏ đi theo một người đàn ông buôn lụa trên bến ghe, con người ấy như đã chết. Thay vào đó là một người đàn ông lặng lẽ, cay nghiệt. Sáng sớm ông vẫn thường đánh hai đứa nhỏ vì hoang hoải, vì chán chường và cũng vì con bé Nương nó vô tình giống mẹ đến lạ lùng. Lâu dần rồi ông cũng không thèm đánh nữa. Lòng ông lạnh lẽo và bỏ mặc hai đứa con, mặc cho chúng đói khát, cô đơn, thất học hay hiểm nguy rình rập. Chúng như cỏ cây bám níu lấy nhau, đứng từ xa nhìn cha đắm chìm trong nỗi đau bị phản bội.

Chúng như cỏ cây bám níu lấy nhau, đứng từ xa nhìn cha đắm chìm trong nỗi đau bị phản bội.

Rồi người đàn ông đó tìm cách làm đau phụ nữ để xoa dịu nỗi đau của chính mình. Ông khiến người ta mến thương rồi hy vọng. Những ai đánh đổi gia đình, đi theo ông và hai đứa nhỏ, sẽ bị bỏ rơi theo cách bẽ bàng và tủi hổ nhất. Như người đàn bà ở Bàu Sen chẳng hạn. Chị đã bỏ lại đứa con thơ, xóm làng, ngôi nhà, vườn tược…gần như là tất cả để theo ba cha con nhưng rồi sau một đoạn đường, người đàn ông đó bảo chị lên bờ mua một ít củ cải muối mà đạp ghe đi mất với nụ cười làm hai đứa nhỏ không bao giờ quên được. “Đó là cái cười vừa dữ dội, vừa đau đớn, hoang dã, cay đắng, nghiệt ngã.”…Đó không phải là người đàn bà duy nhất mà người đàn ông đó bỏ lại.

Trong khi người cha mải miết chạy trốn chạy nỗi đau bị phản bội thì hành trình đó lại mang đến cho hai đứa trẻ những nỗi đau bất tận. Chúng đã lớn lên mà không tình yêu thương, không bè bạn, không sự sẻ chia. Chúng có lúc đã khao khát đến vô vọng tiếng người và một cuộc sống…bình thường. Dần dà chúng trở nên lập dị mà người cha chỉ hay biết nỗi đau của đời mình.

Nguyễn Ngọc Tư đã thành công khi kể về cuộc sống lênh đênh, nghèo nàn, hiu quạnh của ba cha con trên một chiếc thuyền. Cuộc sống đó ám ảnh người đọc, lấy đi nước mắt của người đọc và cũng để một lần nhắc nhớ người đọc rằng: mỗi quyết định của cha mẹ sẽ ảnh hưởng đến cuộc đời con trẻ như thế nào. Người lớn có những nỗi đau có thể không bao giờ lành miệng, nhưng không thể, không được phép bắt con trẻ phải cùng mình gồng gánh những nỗi đau đó. Hoàn cảnh có khắc nghiệt đến đâu có thể là do số phận, nhưng thay đổi hoàn cảnh để nó tốt đẹp lên hay bi kịch hơn, hoàn toàn do sự lựa chọn và quyết định của chính chúng ta. Bởi lẽ, “không có hoàn cảnh nào tuyệt vọng, chỉ có người tuyệt vọng vì hoàn cảnh” mà thôi.

Hoàn cảnh có khắc nghiệt đến đâu có thể là do số phận, nhưng thay đổi hoàn cảnh để nó tốt đẹp lên hay bi kịch hơn, hoàn toàn do sự lựa chọn và quyết định của chính chúng ta.

Quy luật nhân quả

Một quy luật của cuộc sống là, dần dà, rồi chúng ta sẽ phải trả giá một cách đầy đủ cho từng lỗi lầm, từng hành động sai trái và sẽ được đền đáp một cách xứng đáng cho mọi cố gắng và mọi việc làm tốt đẹp của mình. Người đàn ông đó đã phải trả giá vì những nỗi đau mình gây ra cho những người phụ nữ vô tội bằng cuộc sống đắm chìm trong sự tuyệt vọng mãi mãi, không thể thoát ra khỏi niềm đau. Người cha đó đã phải trả giá vì đã huỷ hoại cuộc đời hai đứa trẻ bằng việc mãi mãi mất đi đứa con trai giàu tình cảm, mà đau đến sững sờ khi nhận ra, con gái rơi vào hoàn cảnh hiểm nguy cũng không cầu cứu cha mình.

Trời đất đã trừng phạt người cha đó bằng một hình phạt đớn đau đến tận cùng. Đó là những thằng thanh niên mạt hạng, giữ ông đúng một tư thế, bắt ông phải chứng kiến cảnh chúng thay nhau hãm hiếp con gái ông. Lúc đó đôi mắt ông ầng ậc nước thì cũng còn có nghĩa lý gì đâu?

Cuộc đời cũng đã cho một đứa trẻ kịp hiểu rằng, mình chính là nguyên nhân khiến mẹ bỏ đi, khiến cho tai ương ập đến với gia đình. Nhưng phải chính lúc Nương bị đám thanh niên hãm hiếp thì em mới nhận ra rằng, suy nghĩ lâu nay của em về mẹ, rằng mẹ bỏ nhà theo trai, rằng hình ảnh em tận mắt chứng kiến mẹ với người đàn ông bán lụa trần trụi với nhau không như những gì em nghĩ. Phải khi chính em bị đày đoạ thân xác, lúc đó em mới hiểu ra rằng “cái vẻ mặt má tôi cái hôm bị người đàn ông bán vải đo lên người hình như không phải là khoái lạc thăng hoa, nó giống như tôi bây giờ, đau ràn rụa, nhói tận chân tóc. Trời ơi, tại sao tôi không nhận ra điều đó”.

Cái vẻ mặt má tôi cái hôm bị người đàn ông bán vải đo lên người hình như không phải là khoái lạc thăng hoa, nó giống như tôi bây giờ, đau ràn rụa, nhói tận chân tóc. Trời ơi, tại sao tôi không nhận ra điều đó

“Cánh đồng bất tận” đã khép lại như vậy, để lại trong lòng người đọc những nỗi buồn mênh mông, về cuộc đời, về con người, về gia đình, tình cảm cha con, mẹ con.  Hơn hết, “cánh đồng bất tận” sẽ nhắc nhớ chúng ta về quy luật nhân quả sớm muộn, sẽ đến với tất cả mọi người trong hành trình của cuộc đời mình.

Ông Thuấn là tướng về hưu. Dù tốt bụng và nồng hậu nhưng chỉ 01 năm sau khi rời quân ngũ, cuộc sống mới đã làm ông bạc tóc nhanh hơn cả cuộc đời chinh chiến của mình.  Bởi lẽ thực tế là những điều có chết ông cũng chưa bao giờ hình dung ra. Trở về nhà mình, ông day dứt lương tâm khi thấy các con cho mẹ già lại lẫn ăn riêng ở riêng. Ông xót thương nhìn cảnh ông Cơ, cô Lài – những người dù mang tiếng được cưu mang nhưng về nhà ông  lại phải làm không hết việc. Ông phẫn nộ khi chứng kiến cảnh Thuỷ – con dâu mang những nhau thai nhi, bỏ vào phích nước, đem về nấu cám cho chó ăn. Điều đáng nói ở đây là, trước tất cả những điều ông bất bình đó thì những người xung quanh ông lại cho rằng mọi việc là bình thường. Nguyễn Huy Thiệp, bằng ngòi bút trào phúng, dửng dưng, khúc chiết đã khắc hoạ lại bức tranh đời sống xã hội nửa nông thôn nửa đô thị lúc đó với những sự thực dụng đến đốn mạt, hèn kém, táng tận lương tâm.

Nguyễn Huy Thiệp, bằng ngòi bút trào phúng, dửng dưng, khúc chiết đã khắc hoạ lại bức tranh đời sống xã hội nửa nông thôn nửa đô thị lúc đó với những sự thực dụng đến đốn mạt, hèn kém, táng tận lương tâm.

Nguyễn Huy Thiệp đã đề cập đến một vấn đề quan trọng của tâm lý con người thời kỳ quá độ. Nếu trong những ngày bao cấp, nhất là trong hoàn cảnh chiến tranh, con người sống với  nhau trọn vẹn nghĩa tình, không so đo tính toán, đề cao giá trị chung và phấn đấu cho lý tưởng, thì giờ đây, khi bước sang một kỷ nguyên mới, giá trị con người đề cao là tiền bạc, vật chất. Cuộc sống bởi vậy có lúc trở nên thật khủng khiếp. Và đương nhiên, những người tốt nhưng xưa cũ như tướng Thuấn về hưu sao có thể hoà nhập. Ông đau khổ, lạc lõng và cuộc đời trôi dài trong bi kịch.

Bi kịch lớn nhất trong cuộc đời của ông tướng về hưu đó là sự bất lực đến nhu nhược. Nếu trước đây ông có thể chỉ huy cả trung đoàn tiến quân ra trận, lời nói của ông tựa như thiên lệnh, hàng nghìn người răm rắp nghe theo, thì bây giờ, điều ông có thể làm chỉ là thở dài. Mạnh mẽ hơn là gào lên phẫn nộ. Ông bất lực trước cuộc sống kim tiền, đau khổ khi nhận thấy mình lạc loài trong cuộc sống mới. Ông làm được gì để thay đổi cuộc sống hôm nay?

Có lẽ  những người sinh ra từ cuộc chiến, trưởng thành trong đạn bom chỉ có thể tìm thấy hạnh phúc từ trong đó. Ngày nhận được giấy báo của đơn vị rằng cần ông trong trận chiến, ông như trẻ lại, cuộc sống như được hồi sinh. Có lẽ sự hy sinh của ông sau đó cũng là một kết cục tốt đẹp mà tác giả muốn dành cho con người tử tế nồng hậu nhưng lạc thời như trung tướng Nguyễn Thuấn.

Trong tác phẩm “Tướng về  hưu” tác giả khẳng định một chân lý vẫn là: “Không một ai là hoàn toàn xấu và cũng không có ai là tốt hoàn toàn”. Ngay cả người được coi là xấu nhất, nếu chịu khó nhìn kỹ, theo dõi kỹ, ta vẫn cảm nhận được không ít điều hay lẽ phải với những nét hấp dẫn mà chưa chắc người bình thường đã có. Nhà văn hóa M. Twain (Mỹ) có nói: “Ai cũng có một vầng trăng và một đám mây đen”. Nguyễn Huy Thiệp  khi viết về những con người “lỗ mãng, táo tơn, làm đủ điều phi nhân bất nghĩa”, tác giả vẫn dành cho họ những lời thông cảm… “ Lão ấy tốt nhưng nghèo”. Lão Bổng dù vô liêm sỉ nhưng cũng biết rung động trước cái đẹp và đặc biệt là còn biết nhục. Khi người chị hấp hối bị lẫn không gọi được tên ông, chỉ nói được ông “là người” thì ông oà lên khóc: “Thế là chị thương em nhất. Cả làng này gọi em là đố chó. Vợ em gọi em là đồ đểu. Thằng Tuân gọi em là đồ khốn nạn, chỉ có chị gọi em là người”. Những kẻ vô liêm sỉ dẫu sao vẫn còn biết nhục và còn biết thổn thức khi được tôn trọng. Đây chính là cái nhìn đầy triù mến và bao dung với những phận người rẻ mạt.

“Ai cũng có một vầng trăng và một đám mây đen.

“Sống giữa đời này chỉ có thân phận và tình yêu. Thân phận thì hữu hạn. Tình yêu thì vô cùng. Chúng ta làm thế nào nuôi dưỡng tình yêu để tình yêu có thể cứu chuộc thân phận trên cây thập giá đời”.

Đó chính là câu nói nổi tiếng của người người nghệ sĩ tài hoa Trịnh Công Sơn. Đến nay, năm tháng đi qua, tác giả của câu nói cũng đã về với cõi vĩnh hằng nhưng bạn đọc, đặc biệt là giới mộ điệu đều phải công nhận một điều rằng, ở trong địa hạt nào – nhà thơ, nhà văn hay nhạc sĩ, tài tử họ Trịnh đều để lại cho đời những dấu ấn riêng, những giá trị nhất định, khó có thể phai mờ.

Có thể nói, dù là trong âm nhạc, thi ca hay văn học, tư tưởng chủ đạo xuyên suốt những tác phẩm của ông đều tập trung ở hai yếu tố xoay quanh con người, đó chính là: Thân phận và tình bạn – tình yêu. Sự thống nhất hài hòa giữa ba mặt tư tưởng – tác phẩm – con người đã hình thành nên một Trịnh Công Sơn với chất riêng, rất giản dị, gần gũi nhưng không kém phần sâu sắc, triết lý.

Viết về nhiều thân phận, tuy nhiên ông đặc biệt dành tình yêu thương, lòng biết ơn vô bờ bến của mình cho mẹ và cuộc đời tần tảo mà bà đã dành cho con cái.

“Có một người đàn bà yêu thương tôi và tin tưởng tôi nhất trên đời này, người ấy có thể vì tôi mà hi sinh tất cả tính mang. Đó là mẹ tôi”

“Có một người bạn trung thành với tôi nhất trên đời này, người ấy có thể vì tôi mà từ bỏ hất tất cả mọi của cải, mọi thứ ân sủng quý giá nhất. Đó là mẹ tôi”

Mẹ tuy là một thân phận bé nhỏ nhưng bằng tình yêu thương rộng lớn của mình, bà trở nên vĩ đại hơn bao giờ hết. Xuyên suốt tác phẩm Trịnh Công Sơn, tôi là ai là ai, ta thấy được mạch tư tưởng của Trịnh thường lấy cái hữu hạn so với cái vô cùng. Thân phận, tình yêu, cuộc sống mỗi người là cái hữu hạn – cuộc đời rộng lớn, hạnh phúc, khổ đau, hạnh ngộ, chia ly là những điều vô cùng. Để rốt cuộc, khi nhìn thấy được hai mặt của đời sống, con người biết chấp nhận, sống trọn vẹn, bao dung và yêu thương nhiều hơn.

Khi nhìn thấy được hai mặt của đời sống, con người biết chấp nhận, sống trọn vẹn, bao dung và yêu thương nhiều hơn.

Với Trịnh Công Sơn, cái hữu hạn đã thúc đẩy con người khao khát tìm đến một điều gì trường tồn, không thể biến mất, đó chính là tình bạn, tình  yêu. Quan niệm về tình bạn và tình yêu được Trịnh đề cập khá nhiều trong những áng văn của mình.

Lúc so sánh giữa hai thứ tình này, ông cho rằng “May thay trong cuộc đời này có tình yêu vừa có tình bạn… Tôi thấy tình bạn quí hơn tình yêu vì tình bạn có khả năng làm hồi sinh một cơn hôn mê và làm phục sinh một cuộc đời tưởng rằng không còn tái tạo được nữa”.

Và có lẽ không ít người cũng đã bắt gặp hình ảnh của bản thân trong câu nói: “Khi người ta trẻ, người ta nghĩ ᴄó thể dễ dàng từ bỏ một mối tình. Vì người ta nghĩ rằng những hạnh phúᴄ, những điều mới mẻ nhất ѕẽ đến trong tương lai. Cũng ᴄó thể. Nhưng người ta đâu biết rằng những gì ta mong muốn ᴠà ᴄần nhất ᴄhỉ đến một lần trong đời”. Để rồi suy cho cùng thì: “Hãy yêu như đang sống và hãy sống như đang yêu. Yêu để sự sống tồn tại và sống cho tình yêu có mặt”.

Tựu chung lại, qua cuốn sách “Trịnh Công Sơn – Tôi là ai là ai”, người nghệ sĩ tài hoa cho ta thấy được tác giả đã nhìn cuộc sống đang diễn như nó vốn có, một tư tưởng rất giống Phật giáo, không trốn tránh thực tại và gửi đến bạn đọc thông điệp ý nghĩa – chúng ta cần chấp nhận, bao dung, dùng tình yêu, sự tử tế để đối đãi với những người chung sống. Đó là tư tưởng rất mới, lạc quan chứ không hề mang nặng sự bi quan, bị lụy mà nhiều người lầm tưởng về ông. Ngay tại thời điểm bây giờ, đây vẫn là lối suy nghĩ tích cực đáng được noi theo. Chúng ta đứng trước sự hữu hạn của đời sống, hãy dùng tình yêu thương, bao dung để  một lần nữa xích lại gần nhau hơn.

Chúng ta đứng trước sự hữu hạn của đời sống, hãy dùng tình yêu thương, bao dung để  một lần nữa xích lại gần nhau hơn.

Lưu Hồng

Khu tập thể quân đội Nam Đồng được xây dựng năm 1964, là một trong những khu binh gia lớn nhất của Hà nội thời chiến tranh chống Mỹ. Có khoảng 500 gia đình sĩ quan đã từng sống ở đây. Cuốn sách “Quân khu Nam Đồng” tái hiện lại cuộc sống của những đứa con các gia đình quân nhân – những đứa trẻ thông minh, dũng cảm, nghĩa hiệp nhưng hơi chệch hướng đã làm cho Quân khu Nam Đồng trở nên khét tiếng một thời.

Những đứa trẻ nghĩa hiệp chệch hướng

Việt, Hoà, Anh Sơn, Tiến Thọt, Tuấn Mím…là những đứa trẻ Nam Đồng lớn lên trong chiến tranh, cha đi chiến đấu biền biệt, mẹ tăng gia sản xuất không có thời gian quan tâm, dạy dỗ…Dù thông minh nhưng kết quả học hành của chúng luôn lẹt đẹt bởi lẽ, chúng đánh nhau quá nhiều. Trong bức tranh kể về cuộc sống của những đứa trẻ quân khu Nam Đồng thời đó, những trận đánh của chúng chiếm khá nhiều dung lượng. Bắt đầu từ trận đánh Ô Chợ Dừa, chúng đánh nhau với bọn trấn lột ở cổng trường để bảo vệ cho đám con gái, những đứa nhỏ bé và những em học sinh lớp dưới… Trận đánh rạp chiếu phim thì diễn ra khi đám trẻ Nam đồng thấy 02 thanh niên mặc quần áo bộ đội bạc phếch, đánh túi bụi một cậu bé trai khoảng 13 – 14 tuổi…Với chúng “Khu Nam Đồng đánh nhau luôn xuất phát từ chính  nghĩa, trừng trị kẻ xấu, bảo vệ người vô tội,  trong mức độ nào đó còn giúp xã hội trật tự hơn, giảm đi các băng nhóm và thanh thiếu niên hư hỏng”. Quả thực, chúng đã dùng hết sức mình để thực hiện lời tuyên ngôn đó.

“Khu Nam Đồng đánh nhau luôn xuất phát từ chính  nghĩa, trừng trị kẻ xấu, bảo vệ người vô tội,  trong mức độ nào đó còn giúp xã hội trật tự hơn, giảm đi các băng nhóm và thanh thiếu niên hư hỏng”

Tuy nhiên, tất cả mọi việc đều cần có chừng mực. Là những thanh niên mới lớn, những đứa trẻ Nam Đồng có quá nhiều năng lượng. Có lúc chúng đánh nhau vì những lý do lãng xẹt và đầy tính manh động. Manh động đến mức cầm búa đập vào đầu khiến con nhà người ta phải nhập  viện. Có những đối tượng bị chúng đánh phải điều trị gần chục ngày, đầu khâu nhiều mũi nhưng theo lời chúng mô tả thì rất nhẹ. Chúng đầy bản năng, bất trị, bạo liệt và…chệch hướng.

 Cuối cùng điều gì đến cũng buộc phải đến. Những đứa trẻ quả cảm, đầy khí phách nhưng hơi chệch hướng đã dừng lại những trò đánh nhau cho đến khi xảy ra một sự việc nghiêm trọng. Chúng đánh chết người.  Số phận của những đứa trẻ Nam đồng từ đây mỗi người một hướng. Đứa nhập ngũ, đứa vào tù, đứa tiếp tục theo học…Nhưng kỳ lạ là, dù ở đâu, chúng vẫn luôn cùng nhau thực hiện một điều: giữ gìn hình ảnh quân khu Nam Đồng.

Tác  giả Bình Ca, với giọng văn dì dỏm hài hước nhưng đầy chiều sâu đã lôi cuốn người đọc hồi hộp theo dõi những trận đánh của đám trẻ quân khu. Cùng với đó là trò quậy phá tuổi học trò với những rung động đầu đời tưởng mơ hồ mà quá đỗi sâu đậm. Người đọc có lúc bật cười với những câu chuyện hồn nhiên, chân thật, đầy sinh động nhưng cũng có lúc ngậm ngùi với những phân đoạn buồn về số phận những đứa trẻ. Rõ ràng là không phải ai cũng được ông trời ưu ái.

Giá trị của lòng chính trực

Chất lính của những đứa trẻ quân khu Nam Đồng không chỉ ở tinh thần nghĩa hiệp mà còn ở lòng chính trực. Khi Quốc Tẩm khi lấy trộm tiền của mẹ, Hoà đã khuyên: “Mình là con nhà lính,  làm chuyện gì cũng đàng hoàng… Nếu mày không vượt được qua lần này thì sau mày sẽ lại ăn cắp tiền của mẹ mày nữa”. Nếu chúng đã nhận thức được điều đó là sai, thì lòng chính trực mãnh liệt trong chúng sẽ thôi thúc cho đám trẻ nhận lỗi và sửa chữa lỗi lầm của mình.

Câu chuyện về Đỗ – bí thư chi đoàn là một câu chuyện buồn. Đến tận cùng, những đứa trẻ Nam Đồng vẫn đặt niềm tin vào người đã giúp đỡ chúng, tạo điều kiện cho chúng được “cảm tình Đoàn”. Vậy nhưng sự thật thì không chối bỏ được. Khi chúng biết Đỗ phản bội, làm thầy Toàn tổn thương, là người bí mật báo cáo với cô giáo những trò nghịch dại của chúng, là người đã trốn tránh nghĩa vụ quân sự khi đến tuổi…thì từ đó cả lớp cũng không ai nhắc đến Đỗ nữa. Mấy chục năm sau cũng không ai gặp lại nó, dù nó vẫn ở trong làng Nam Đồng. Trong lòng mọi người, đặc biệt là những đứa trẻ quân khu, Đỗ đã chết từ ngày đó. Làm sao trong trái tim của sự ngay thẳng và chính trực có chỗ cho sự phản bội và lòng giả dối.

Mấy chục năm sau cũng không ai gặp lại nó, dù nó vẫn ở trong làng Nam Đồng. Trong lòng mọi người, đặc biệt là những đứa trẻ quân khu, Đỗ đã chết từ ngày đó.

Trái ngược với Đỗ là Giang cận. Anh bí thư chi đoàn bị cách chức vì bị cảm hoá ngược. Trong một lần Giang cận tiếp cận với Hoà, Khanh để khuyên bảo các bạn dừng lại những  trò đánh nhau thì  cũng chính lần đó, Giang cận “gia nhập” vào đội nhóm những đứa trẻ quân khu với những trận đánh nhau gây kinh hồn bạt vía. Với  tính cách dũng cảm, gan lì và  đàng hoàng, dù có bị công an nhốt vào đồn thì Giang cận sẽ vẫn luôn khai báo một cách trung thực, đánh bao nhiêu đứa, dùng vũ khí gì. Nên Giang cận sẽ luôn là đứa vào đồn đầu tiên và ra khỏi đồn cuối cùng. Nhưng với tố chất thông minh  trời phú, nó ở đâu cũng là đứa dẫn đầu và luôn là người mà đám trẻ quân khu Nam Đồng nể nhất.

Có lẽ tác giả Bình Ca cũng không có ý chuyển tải quá nhiều thông điệp trong cuốn sách này. Nhưng từ bức tranh ký ức về những  đứa trẻ Nam Đồng ông kể lại người đọc vừa có thêm một hình dung hoàn toàn khác về chiến tranh, vừa một lần được nhắc nhớ về những giá trị cốt lõi trong đời sống con người như tinh thần nghĩa hiệp và lòng chính trực. Ở bối cảnh nào thì đó vẫn sẽ mãi là những phẩm chất đáng quý mà mỗi người cần tu dưỡng, rèn luyện và vươn tới.